W poniedziałek, 31 sierpnia 2020 roku Pan Profesor Mieczysław Rajmund Chorąży świętował - w miejscu, które współtworzył i ukochał, w gronie bliskich, przyjaciół i współpracowników Instytutu Onkologii w Gliwicach - Jubileusz 95-lecia swoich urodzin. W świecie nauki był znakomicie rozpoznawalny. Sylwetka Profesora, dokonania badacza i społecznika, wybitny dorobek znane były nie tylko naukowcom… Był…
W sobotę, dwudziestego dnia lutego 2021 roku Profesor odszedł …
Jak opowiedzieć we wspomnieniu długie, aktywne i bardzo wartościowe życie niemal stuletniego Człowieka? Lekarz, twórczo działający naukowiec – Jego pasją była biochemia i biologia molekularna nowotworów - wrażliwy i odważny społecznik wierzył w naukę, jako drogę osiągania wiedzy oraz w moc więzi rodzinnych (międzyludzkich); były dla Niego sposobem na życie i wskazówką szlachetnego postępowania.
Pan Profesor urodził się 31 sierpnia 1925 roku w Janówce koło Białej Podlaskiej, w rodzinie osiadłej na Podlasiu w połowie XIX wieku. Naukę rozpoczętą w gimnazjum w Białej Podlaskiej kontynuował w Warszawie na tajnych kompletach podczas II Wojny Światowej. Równolegle w tym wojennym czasie zaangażował się w działalność konspiracyjną w Armii Krajowej, w końcu w walce w Powstaniu Warszawskim. Internowany, po upadku Powstania, przebywał w obozie jenieckim (numer jeniecki XIA 47 669). Temu okresowi młodzieńczego życia przypisywał istotne znaczenie dla kształtowania swojej postawy w czasach powojennych.
Studia medyczne w Akademii Medycznej w Warszawie podjął po powrocie z niewoli. Realizował je z dobrymi, a nawet celującymi wynikami, odbierając dyplom lekarza z rąk dziekana AM, prof. Marcina Kasprzaka, w czerwcu 1951 roku. Nieprzyjazne i represyjne decyzje ówczesnych władz nie pozwalały na podjęcie pracy zawodowej w placówce wymarzonej przez młodego lekarza, choć miał wsparcie oraz znakomite rekomendacje i pomocne gesty wspaniałych naukowców, profesorów Łukaszczyka z Instytutu Onkologii w stolicy, czy Grzegorza Bagdasariana z Instytutu Gruźlicy w Warszawie. Kolegom z młodego pokolenia wyjaśnić należy, że w owym czasie pracę należało podjąć w miejscu nakazanym, a nie upragnionym. W końcu przyszły profesor Chorąży otrzymał zgodę na podjęcie pracy w cywilnej jednostce. Został zatrudniony w Gliwicach, w Państwowym Instytucie Rakowym, a dokładnie w Zakładzie Biopatologii Nowotworów, prowadzonym przez znakomitego naukowca prof. Kazimierza Duxa. Przez rok pracował jako lekarz w pionie klinicznym, ucząc się i poznając inne działy wiedzy, niezbędne w pracy Instytutu; radioterapię z nauką konstruowania aparatów radowych oraz pracę ambulatoryjną. Później prof. Kazimierz Dux zatrudnił Profesora na stanowisku asystenta w Zakładzie Biopatologii Nowotworów, przemianowanym wkrótce w Zakład Biologii Nowotworów. W trzy lata później prof. Dux przeniósł się do Instytutu Onkologii w Warszawie, a kierownictwo Zakładu przejął docent Henryk Godlewski. W tle różnych ponurych zdarzeń politycznych rozpoczęły się plany rozwoju eksperymentalnej onkologii w oparciu o umiejętności pracowników Zakładu Biologii Nowotworów, szkolonych w doskonałych badawczych ośrodkach zagranicznych. Z czasem możliwości stypendialne, co prawda z trudem, ale zostały osiągnięte; prof. Chorąży mając stypendium Fundacji Rockefellera odbył staż w Visconsin University (1959-63). Kontakty z naukowcami i ośrodkami spoza Polski stały się częste, i przyniosły wymierne pozytywne rezultaty dla rozwoju kadry i Zakładu Biologii Nowotworów, którym Profesor kierował od 1963 do 1995 roku. W okresie pobytu Profesora w Ameryce rozwijały się badania znaczenia i roli kwasów nukleinowych w kancerogenezie i patogenezie raka; tym zagadnieniom ustąpiła wcześniejsza problematyka badawcza nad hormonozależnością nowotworów. Rozmaite techniki histochemiczne wspierały badania eksperymentalne prowadzone w Zakładzie, badania ultrastruktury komórek, studia pobierania DNA przez komórki organizmów eukariotycznych, i wreszcie badania nad strukturą i organizacją sekwencji nukleotydowych DNA, które przekształciły się w badania nad strukturą i funkcja genów były realizowane w Zakładzie z całym rozmachem i determinacją przez Zespół Profesora i następne młode pokolenia rosnące i angażowane w Zakładzie. Profesor Chorąży za namową innego znakomitego śląskiego naukowca- prof. Jerzego Chmielowskiego- prowadził wykłady z biologii molekularnej na Wydziale Biologii UŚ; rozwijała się rzetelna współpraca pomiędzy Zakładem, a absolwentami Uniwersytetu. Zwyczajnością stała się obecność pracowników Zakładu Biologii Nowotworów na wszelkich spotkaniach naukowych krajowych i zagranicznych. Niejako normą stawały się szkolenia i praca naukowców z Zakładu (także techników) na warunkach stypendialnych w wiodących placówkach badawczych Europy i Ameryki. W ocenie Pana Profesora ponad 25 osób pracujących w przeszłości w Zakładzie przezeń kierowanym pozostało lub do dziś pozostaje w laboratoriach w Niemczech, Francji, Szwajcarii, Włoszech, Kanadzie, USA. Wyposażenie Zakładu w aparaturę badawczą i pomiarową stawało się nowoczesne, stwarzając warunki do prowadzenia badań tak cennych jak w wiodących ośrodkach zagranicznych. Profesor zapraszał zagranicznych naukowców, pokonując nie bez trudności przeszkody stawiane przez biurokracje. Zorganizowane w Warszawie w 1961 międzynarodowe sympozjum biologii nowotworów (przez prof. Duxa i Mühlbocka) sprawiło wizyty wybitnych uczonych ze światowych laboratoriów i rozwinęło kontakty naukowe z polskimi badaczami w przyszłości. Częste naukowe kontakty, spotkania robocze tak w Zakładzie Profesora, jak w światowych ośrodkach niejednokrotnie przeradzały się w serdeczne więzy między uczonymi; taką relacją była choćby cenna przyjaźń Jubilata ze współodkrywcą wirusa HIV profesorem Robertem Gallo.
Z inicjatywy Profesora w Gliwicach w latach 70. XX wieku organizowano siłami Zakładu systematycznie przez 13 lat coroczne jesienne Spotkania Naukowe zawsze z udziałem kilku naukowców z zagranicy. W 1997 roku Spotkania reaktywowała Pani prof. Joanna Rzeszowska i dzięki jej zaangażowaniu oraz zespołu Zakładu Radiobiologii Doświadczalnej i Klinicznej Instytutu Onkologii międzynarodowa konferencja naukowa pod nazwą Gliwickie Spotkania Naukowe odbywa się co roku, zawsze w listopadzie, gromadząc naukowców o światowym autorytecie oraz ponad 200 uczestników.
W latach 70. XX w. Profesor uczestniczył w poważnych planach rozbudowy Instytutu Onkologii w Gliwicach, w tym rozbudowy działu badawczego; łatwo nie było!
Rezultaty pracy badawczej, życia naukowego Profesora są nie do przecenienia. Ponad 140 publikacji jest Jego autorstwa lub z Jego współudziałem. Profesor promował wielu doktorów, m. in. dr Jerzego Jurkę i obecnych profesorów: Jana Filipskiego, Zdzisława Krawczyka, Józefa Mendeckiego, Joannę Rzeszowską. Profesor Mieczysław Chorąży w ponad 60-letniej pracy naukowej prowadził badania nad izolowaniem metafazalnych chromosomów komórek białaczki, strukturą powtarzających sekwencji DNA, ekspresją wczesnych genów w regenerującej wątrobie, uszkodzeniami DNA i chromosomów ludzi eksponowanych na zanieczyszczenia środowiskowe.
Od roku 1971 był Profesor członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, rzeczywistym od 1986, a członkiem Prezydium PAN od roku 1981. Członkiem Polskiej Akademii Umiejętności był Profesor od roku 1995. r Od roku 1965 Profesor był członkiem European Association for Cancer Research, pełniąc tam zaszczytne funkcje: członek Komitetu Wykonawczego (1982-85) oraz wiceprezes w czterech kolejnych latach. Od roku 1976 był członkiem American Association for Cancer Research. Można powiedzieć, że rzeczą naturalną była przynależność Profesora do Polskiego Towarzystwa Onkologicznego (prezes Towarzystwa w latach 1974-78), Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej.
Pan Profesor był związany z Polskim Towarzystwem Biochemicznym od 1958 roku, czyli od początku istnienia naszej organizacji. Przewodniczył Oddziałowi Śląskiemu w latach 1965-67, pracował w zespołach redakcyjnych czasopism Towarzystwa - Postępy Biochemii i Acta Biochimica Polonica.
Twórczość naukowa, aktywność badawcza, szeroka i skuteczna działalność patriotyczna oraz społeczna, obecność w życiu miasta i Regionu była znakomicie doceniona zarówno przez najwyższe władze państwowe, naczelne naukowe jak i towarzystwa czy organizacje lokalne. Jubilat był dwukrotnie odznaczony w 1944 r. Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami; Krzyżem Kawalerskim OOP w 1976, a Krzyżem Oficerskim OOP w 1987 r., Warszawskim Krzyżem Powstańczym w 1997 r., Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą OOP w 2002 r. Pan Profesor był laureatem Nagrody Polskiego Towarzystwa Biochemicznego im. Bolesława Skarżyńskiego w roku 1984. W roku 1996 otrzymał Medal im. Leona Marchlewskiego przyznawany przez Komitet Biochemii i Biofizyki PAN, a w 1983 otrzymał Nagrodę The Alfred Jurzykowski Foudation. Jubilat był wielokroć wyróżniany przez PAN i Ministerstwo Zdrowia. W roku 1998 Polskie Towarzystwo Biochemiczne nadało Jubilatowi godność Członka Honorowego. Uczelnie medyczne w Łodzi i Białymstoku wyróżniły Profesora doktoratem Honoris Causa.
Profesor przyznawał w rozmowach i wspomnieniach, że ludzie spotykani w Jego życiu sprawili, że był zainteresowany nauką, wiedzą i drugim człowiekiem. Twierdził, że to otaczający ludzie nauczyli Go patrzeć refleksyjnie na życie i sprawy, twórczo, twardo, ale życzliwie. Profesor uważał, że miał szczęście i przywilej spotykać ludzi serdecznych i prawych, dzięki którym mógł czerpać z nich samo dobro. Istotnie, Profesor Mieczysław Chorąży był niewątpliwie Wzorcem obywatelskiego zaangażowania i Autorytetem naukowym i moralnym, był symbolem Gliwic; postrzegano Go jako aktywistę, społecznika angażującego się z pasją w sprawy miasta. Kapituła 18. edycji plebiscytu „Nowin Gliwickich” uhonorowała Profesora tytułem Człowieka Ziemi Gliwickiej 2014 za wybitne osiągnięcia naukowe w dziedzinie biologii i biochemii nowotworów, propagowanie profilaktyki przeciwnowotworowej oraz zainicjowanie i prowadzenie gliwickiej Wszechnicy Polskiej Akademii Umiejętności. To ostatnie dzieło o walorach edukacyjnych i poznawczych zostało stworzone przez Profesora dla społeczności Gliwic.
W dniu 3 maja 2017 r. Prezydent Rzeczpospolitej uhonorował Prof. Mieczysława Chorążego Orderem Orła Białego. Działo się to podczas uroczystości w Zamku Królewskim z okazji 226 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Podczas składania gratulacji Prezydent, zwracając się do Profesora, wypowiedział te słowa: Order Orła Białego dla prof. Mieczysława Chorążego to wyraz uznania za walkę o ludzkie życie, wkład w naukę i rozsławianie Polski, i kontynuując dodał: to jest Order Orła Białego za walkę o ludzkie życie, za rozsławianie Polski na świecie, za wielki dorobek naukowy, bo mozolna praca lekarza i naukowca, pionierskie badania prof. Chorążego to "dziesiątki tysięcy przedłużonych, uratowanych ludzkich istnień".
Nieobecny jest symbolem wartościowej wiedzy, rzetelnej nauki, współtwórcą renomy jednej z najlepszych placówek onkologicznych w Polsce – Instytutu Onkologii w Gliwicach. Pan Profesor Chorąży był przykładem niespotykanej kultury osobistej (nie podnosił głosu), ogromnej dobroci dla wszystkich, bez względu na społeczny status potrzebującego pomocy; bezcenne!.
Społeczność biochemiczna, chyląc głowy, z ogromnym smutkiem, równolegle składając slowa serdecznego współczucia Wszystkim, którym Nieobecnego boleśnie zabrakło!!
CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI!
