logo PTBIOCH

logo FEBS

Prof. dr hab. Wanda Leyko - pionier biofizyki polskiej - autorka przebogatej twórczości naukowej, działalności dydaktycznej i organizacyjnej - zmarła w Łodzi 31 grudnia 2015 r.

Pani Profesor Wanda Leyko ze Stodolskich, córka Henryka i Zofii z d. Ostrowskiej, urodziła się w Bierzynie dnia 1 grudnia 1921 r. Młodzieńcze lata Profesor przypadły na okres wojny i okupacji. Po ukończeniu w Warszawie w roku 1939 prywatnego liceum matematyczno-fizycznego im. Cecylii Plater-Zyberkówny rozpoczęła wyższe studia na tajnych kompletach zorganizowanych w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej (1942-1944). Jako członek AK uczestniczyła w konspiracji. Po upadku Powstania Warszawskiego przeszła przez obóz w Pruszkowie, a następnie - po przewiezieniu w okolice Kielc – została skierowana do budowy umocnień frontowych.

Jesienią 1945 r. rozpoczęła w Łodzi studia, i pozostała tutaj na stałe. Będąc studentką Wydziału Chemii Politechniki Łódzkiej pracowała w Katedrze Technologii Chemicznej PŁ na stanowisku asystenta. Studia ukończyła z dyplomem inżyniera chemika oraz z dyplomem magistra nauk technicznych.

W 1949 r. rozpoczęła pracę w Zakładzie Chemii Fizjologicznej Akademii Medycznej, w zespole prof. Bronisława Filipowicza, początkowo na etacie asystenta, a od 1955 r. na stanowisku adiunkta. W tym Zakładzie pracowała do 1961 r.  Stopień doktora nauk matematyczno-przyrodniczych uzyskała w roku 1951 broniąc na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UŁ rozprawy pt. Potencjał utleniająco-redukcyjny cysteiny. W 1960 r. przedstawiła dysertację pt. Związki adeninowe krwi ludzkiej uzyskując stopień dr habilitowanego, nadany przez Radę Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego (WBiNZ UŁ). W latach 1953-1961 Pani Profesor prowadziła na Wydziale BNZ UŁ wykłady z analizy instrumentalnej (metody optyczne), na Wydziale Chemii Spożywczej PŁ w okresie od 1959 do 1961 r. wykładała biochemię. W latach 1967 -1972 prowadziła także zajęcia z wybranych zagadnień biofizyki dla studentów Wojskowej Akademii Medycznej.

Profesor Antoni Dmochowski rozbudowując Katedrę Biochemii UŁ powierzył Jej w 1961 r. kierownictwo nowo utworzonego Zakładu Biochemii Analitycznej przy ulicy Południowej 66. Kierownictwo Katedry Biochemii UŁ objęła profesor Wanda Leyko w roku 1967 z chwilą przejścia prof. Antoniego Dmochowskiego na emeryturę. Rok później został powołany Zakład Biofizyki i cała Katedra została przeniesiona się do nowego gmachu przy ul. Banacha 12/16. W roku 1969 prof. W. Leyko uzyskała tytuł i została powołana na stanowisko profesora nadzwyczajnego. W następnym roku w ramach reorganizacji w uczelni został na Wydziale BNZ powołany Instytut Biochemii i Fizjologii; dyrektorem jednostki została Pani Profesor.

Instytutem Biochemii i Biofizyki UŁ, wyodrębnionym w 1973 r., utworzonym z Zakładów: Biochemii i Biofizyki Profesor kierowała do roku 1980. Także w 1973 r. Senat UŁ. wybrał prof. W. Leyko delegatem na II Kongres Nauki Polskiej.

Tytuł i stanowisko profesora zwyczajnego prof. Leyko otrzymała w 1975 r.

Z dniem 1 sierpnia 1985 r. na podstawie zarządzenia Rektora UŁ z Instytutu Biochemii i Biofizyki została wyodrębniona Katedra Biofizyki. W skład Katedry wchodziły wówczas: Zakład Biofizyki (kier. prof. W. Leyko), Pracownia Biofizyki Procesów Rozwoju i Starzenia się (kier. prof. G. Bartosz), Pracownia Biofizyki Skażeń (kier. prof. W. Duda) oraz Pracownia Kultur Tkankowych (kier. dr B. Rózga). W 1990 r. powołano dalsze dwie pracownie, tj. Pracownię Radiobiologii (kier. prof. Z. Szweda-Lewandowska) i Pracownię Termobiologii (kier. prof. Z. Jóźwiak).

Zainteresowania naukowe Profesor Leyko skupiały się na zagadnieniach biofizycznych; dominowały one do końca Jej aktywnej pracy badawczej, a kontynuowali je od 1989 r. następcy (począwszy od prof. Romana Gondko) i Uczniowie Pani Profesor. Ujmując chronologicznie i tematycznie były to następujące problemy: Metabolizm węglowodanowy (metabolity i koenzymy) krwinki czerwonej; Całkowity bilans przemiany fosforanowej erytrocytów: człowieka, królika, psa, świni i gołębia; Ilościowe badania zawartości związków nukleotydowych, głównie adeninowych, we krwi ludzi zdrowych i chorych (cukrzyca, gruźlica, anemia hemolityczna, stwardnienie rozsiane, gościec przewlekle postępujący i in.);Wpływ in vitro, in vivo promieniowania gamma, X, UV na strukturę i funkcję biopolimerów (białka, enzymy, DNA ) oraz komórek (erytrocyty, limfocyty, granulocyty, chloroplasty i in.) i tkanek (krew konserwowana, gruczoły limfatyczne i in.). Wśród białek obiektem szczególnego zainteresowania Profesor były barwniki oddechowe (mioglobina, hemoglobina) oraz enzymy: katalaza, peroksydaza, dysmutaza ponadtlenkowa. Te ostatnie analizowane w aspekcie udziału i roli w usuwaniu szkodliwych form tlenu z ustroju. Przedmiotem wieloletnich badań Pani Profesor były także błony biologiczne, w tym głównie ultrastruktura i funkcja błon erytrocytarnych. Śledziła Ona zmiany na poziomie molekularnym, zachodzące w błonach biologicznych pod wpływem promieniowania jonizującego, temperatury i środków farmakologicznych. Jako jedna z pierwszych w Polsce do badań płynności i lepkości błon wprowadziła technikę znaczników spinowych (EPR ) i fluorescencyjnych (metoda spektrofluorometryczna). Wpływ naturalnego środowiska (skażenie) na żywe organizmy w aspekcie molekularnym też stanowił przedmiot Jej zainteresowań. Wyniki rozległych badań były przedmiotem ok. 200 publikacji ulokowanych przeważnie w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, oraz podobnej liczby komunikatów. Wiele tych publikacji cytują autorzy spoza Polski. W uznaniu Jej osiągnięć badawczych Prof. Leyko wykładała na zaproszenie w środowiskach akademickich Europy Zachodniej, USA i Japonii. Przez 15 lat Profesor była koordynatorem resortowych problemów badawczych oraz sprawowała merytoryczny nadzór tematu Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na struktury i właściwości biologiczne makrocząsteczek.

Profesor Leyko była sprawnym dydaktykiem i naukowcem; wypromowała ponad 50 doktorów, czuwała nad rozwojem przynajmniej 20 doktorów habilitowanych. Wielu Jej uczniów jest dzisiaj światowej sławy profesorami.

Będąc pionierem polskiej biofizyki Profesor przygotowała w 1968 r. pierwszy skrypt Biofizyka oraz jest autorem pierwszego polskiego podręcznika biofizyki pt. Zarys biofizyki (PW N, 1973) oraz redaktorem i współautorem popularnego podręcznika Biofizyka dla biologów (PWN, 1981 i kolejnych wznowień).

Była członkiem - założycielem Polskiego Towarzystwa Biofizycznego, stając się w 1973 r. pierwszym wybranym prezesem ZG Towarzystwa. Wcześniej działała w Polskim Towarzystwie Biochemicznym, przewodnicząc Oddziałowi Łódzkiemu w latach 1962-64. Była pierwszym redaktorem naczelnym utworzonego w 1976 r. czasopisma „Zagadnienia Biofizyki Współczesnej”, a od 1975 r. była przez szereg lat redaktorem Folia biochimica et biophysica („Zeszyty Naukowe UŁ”). W latach 1983-1986 pracowała w Komitecie Redakcyjnym „International Journal of Radiation Biology” (Manchester, Anglia).

Udzielała się czynnie w wielu krajowych i zagranicznych towarzystwach naukowych, będąc członkiem: Tow. Naukowego Warszawskiego, ŁTN, P.Tow. Fizjologicznego, Tow. Badań Radiacyjnych, Brytyjskiego Tow. Biofizycznego, European Society of Radiation Biology, Bioelectrochemical Society. W roku 1981 została wybrana do New York Academy of Sciences, zaś w 1991 r. została honorowym członkiem International Biographic Centre, Cambridge (Anglia). Profesor Leyko była członkiem Komitetu Fizyki Medycznej PAN oraz członkiem Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN.

Za swą działalność naukową, dydaktyczną i organizacyjną była wyróżniana wielokrotnie przez resorty i Uczelnię. W 1973 r. została uhonorowana Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a 1985 r. Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

Z ŻYCIA ODDZIAŁÓW

Wydarzenie w O/Łódzkim - Zoom Webinar -

Wydarzenie w O/Łódzkim - Zoom Webinar - "Molekularne podłoże patofizjologii nowotworów i terapii przeciwnowotworowych cz.I "

Łódzki Oddział Polskiego Towarzystwa Biochemicznego zaprasza na kolejną sesję wykładową zatytułowaną "Molekularne podłoże patofizjologii nowotworów i terapii przeciwnowotworowych cz.I ". Webinar on-line odbędzie się 11 kwietnia 2024 r., o godz. 12:00

więcej więcej

Z ŻYCIA TOWARZYSTWA

SEKCJA KWASÓW NUKLEINOWYCH

SEKCJA KWASÓW NUKLEINOWYCH

Polskie Towarzystwo Biochemiczne informuje o zakończeniu kierowania Sekcją Kwasów Nukleinowych przez Profesora Jana Barciszewskiego z Instytutu Chemii Bioorganicznej Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu. Profesor Jan Barciszewski pełnił funkcję kierownika Sekcji Kwasów Nukleinowych przez kilkanaście lat. Jego...

więcej więcej