Prof. dr hab. Wanda Leyko - pionier biofizyki polskiej - autorka przebogatej twórczości naukowej, działalności dydaktycznej i organizacyjnej - zmarła w Łodzi 31 grudnia 2015 r.

Pani Profesor Wanda Leyko ze Stodolskich, córka Henryka i Zofii z d. Ostrowskiej, urodziła się w Bierzynie dnia 1 grudnia 1921 r. Młodzieńcze lata Profesor przypadły na okres wojny i okupacji. Po ukończeniu w Warszawie w roku 1939 prywatnego liceum matematyczno-fizycznego im. Cecylii Plater-Zyberkówny rozpoczęła wyższe studia na tajnych kompletach zorganizowanych w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej (1942-1944). Jako członek AK uczestniczyła w konspiracji. Po upadku Powstania Warszawskiego przeszła przez obóz w Pruszkowie, a następnie - po przewiezieniu w okolice Kielc – została skierowana do budowy umocnień frontowych.

Jesienią 1945 r. rozpoczęła w Łodzi studia, i pozostała tutaj na stałe. Będąc studentką Wydziału Chemii Politechniki Łódzkiej pracowała w Katedrze Technologii Chemicznej PŁ na stanowisku asystenta. Studia ukończyła z dyplomem inżyniera chemika oraz z dyplomem magistra nauk technicznych.

W 1949 r. rozpoczęła pracę w Zakładzie Chemii Fizjologicznej Akademii Medycznej, w zespole prof. Bronisława Filipowicza, początkowo na etacie asystenta, a od 1955 r. na stanowisku adiunkta. W tym Zakładzie pracowała do 1961 r.  Stopień doktora nauk matematyczno-przyrodniczych uzyskała w roku 1951 broniąc na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UŁ rozprawy pt. Potencjał utleniająco-redukcyjny cysteiny. W 1960 r. przedstawiła dysertację pt. Związki adeninowe krwi ludzkiej uzyskując stopień dr habilitowanego, nadany przez Radę Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Łódzkiego (WBiNZ UŁ). W latach 1953-1961 Pani Profesor prowadziła na Wydziale BNZ UŁ wykłady z analizy instrumentalnej (metody optyczne), na Wydziale Chemii Spożywczej PŁ w okresie od 1959 do 1961 r. wykładała biochemię. W latach 1967 -1972 prowadziła także zajęcia z wybranych zagadnień biofizyki dla studentów Wojskowej Akademii Medycznej.

Profesor Antoni Dmochowski rozbudowując Katedrę Biochemii UŁ powierzył Jej w 1961 r. kierownictwo nowo utworzonego Zakładu Biochemii Analitycznej przy ulicy Południowej 66. Kierownictwo Katedry Biochemii UŁ objęła profesor Wanda Leyko w roku 1967 z chwilą przejścia prof. Antoniego Dmochowskiego na emeryturę. Rok później został powołany Zakład Biofizyki i cała Katedra została przeniesiona się do nowego gmachu przy ul. Banacha 12/16. W roku 1969 prof. W. Leyko uzyskała tytuł i została powołana na stanowisko profesora nadzwyczajnego. W następnym roku w ramach reorganizacji w uczelni został na Wydziale BNZ powołany Instytut Biochemii i Fizjologii; dyrektorem jednostki została Pani Profesor.

Instytutem Biochemii i Biofizyki UŁ, wyodrębnionym w 1973 r., utworzonym z Zakładów: Biochemii i Biofizyki Profesor kierowała do roku 1980. Także w 1973 r. Senat UŁ. wybrał prof. W. Leyko delegatem na II Kongres Nauki Polskiej.

Tytuł i stanowisko profesora zwyczajnego prof. Leyko otrzymała w 1975 r.

Z dniem 1 sierpnia 1985 r. na podstawie zarządzenia Rektora UŁ z Instytutu Biochemii i Biofizyki została wyodrębniona Katedra Biofizyki. W skład Katedry wchodziły wówczas: Zakład Biofizyki (kier. prof. W. Leyko), Pracownia Biofizyki Procesów Rozwoju i Starzenia się (kier. prof. G. Bartosz), Pracownia Biofizyki Skażeń (kier. prof. W. Duda) oraz Pracownia Kultur Tkankowych (kier. dr B. Rózga). W 1990 r. powołano dalsze dwie pracownie, tj. Pracownię Radiobiologii (kier. prof. Z. Szweda-Lewandowska) i Pracownię Termobiologii (kier. prof. Z. Jóźwiak).

Zainteresowania naukowe Profesor Leyko skupiały się na zagadnieniach biofizycznych; dominowały one do końca Jej aktywnej pracy badawczej, a kontynuowali je od 1989 r. następcy (począwszy od prof. Romana Gondko) i Uczniowie Pani Profesor. Ujmując chronologicznie i tematycznie były to następujące problemy: Metabolizm węglowodanowy (metabolity i koenzymy) krwinki czerwonej; Całkowity bilans przemiany fosforanowej erytrocytów: człowieka, królika, psa, świni i gołębia; Ilościowe badania zawartości związków nukleotydowych, głównie adeninowych, we krwi ludzi zdrowych i chorych (cukrzyca, gruźlica, anemia hemolityczna, stwardnienie rozsiane, gościec przewlekle postępujący i in.);Wpływ in vitro, in vivo promieniowania gamma, X, UV na strukturę i funkcję biopolimerów (białka, enzymy, DNA ) oraz komórek (erytrocyty, limfocyty, granulocyty, chloroplasty i in.) i tkanek (krew konserwowana, gruczoły limfatyczne i in.). Wśród białek obiektem szczególnego zainteresowania Profesor były barwniki oddechowe (mioglobina, hemoglobina) oraz enzymy: katalaza, peroksydaza, dysmutaza ponadtlenkowa. Te ostatnie analizowane w aspekcie udziału i roli w usuwaniu szkodliwych form tlenu z ustroju. Przedmiotem wieloletnich badań Pani Profesor były także błony biologiczne, w tym głównie ultrastruktura i funkcja błon erytrocytarnych. Śledziła Ona zmiany na poziomie molekularnym, zachodzące w błonach biologicznych pod wpływem promieniowania jonizującego, temperatury i środków farmakologicznych. Jako jedna z pierwszych w Polsce do badań płynności i lepkości błon wprowadziła technikę znaczników spinowych (EPR ) i fluorescencyjnych (metoda spektrofluorometryczna). Wpływ naturalnego środowiska (skażenie) na żywe organizmy w aspekcie molekularnym też stanowił przedmiot Jej zainteresowań. Wyniki rozległych badań były przedmiotem ok. 200 publikacji ulokowanych przeważnie w czasopismach o zasięgu międzynarodowym, oraz podobnej liczby komunikatów. Wiele tych publikacji cytują autorzy spoza Polski. W uznaniu Jej osiągnięć badawczych Prof. Leyko wykładała na zaproszenie w środowiskach akademickich Europy Zachodniej, USA i Japonii. Przez 15 lat Profesor była koordynatorem resortowych problemów badawczych oraz sprawowała merytoryczny nadzór tematu Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na struktury i właściwości biologiczne makrocząsteczek.

Profesor Leyko była sprawnym dydaktykiem i naukowcem; wypromowała ponad 50 doktorów, czuwała nad rozwojem przynajmniej 20 doktorów habilitowanych. Wielu Jej uczniów jest dzisiaj światowej sławy profesorami.

Będąc pionierem polskiej biofizyki Profesor przygotowała w 1968 r. pierwszy skrypt Biofizyka oraz jest autorem pierwszego polskiego podręcznika biofizyki pt. Zarys biofizyki (PW N, 1973) oraz redaktorem i współautorem popularnego podręcznika Biofizyka dla biologów (PWN, 1981 i kolejnych wznowień).

Była członkiem - założycielem Polskiego Towarzystwa Biofizycznego, stając się w 1973 r. pierwszym wybranym prezesem ZG Towarzystwa. Wcześniej działała w Polskim Towarzystwie Biochemicznym, przewodnicząc Oddziałowi Łódzkiemu w latach 1962-64. Była pierwszym redaktorem naczelnym utworzonego w 1976 r. czasopisma „Zagadnienia Biofizyki Współczesnej”, a od 1975 r. była przez szereg lat redaktorem Folia biochimica et biophysica („Zeszyty Naukowe UŁ”). W latach 1983-1986 pracowała w Komitecie Redakcyjnym „International Journal of Radiation Biology” (Manchester, Anglia).

Udzielała się czynnie w wielu krajowych i zagranicznych towarzystwach naukowych, będąc członkiem: Tow. Naukowego Warszawskiego, ŁTN, P.Tow. Fizjologicznego, Tow. Badań Radiacyjnych, Brytyjskiego Tow. Biofizycznego, European Society of Radiation Biology, Bioelectrochemical Society. W roku 1981 została wybrana do New York Academy of Sciences, zaś w 1991 r. została honorowym członkiem International Biographic Centre, Cambridge (Anglia). Profesor Leyko była członkiem Komitetu Fizyki Medycznej PAN oraz członkiem Komitetu Biochemii i Biofizyki PAN.

Za swą działalność naukową, dydaktyczną i organizacyjną była wyróżniana wielokrotnie przez resorty i Uczelnię. W 1973 r. została uhonorowana Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, a 1985 r. Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

Zachęcamy do zapoznania się z notatką z wykladu  prof. dr hab. Jarosława Marszałka, kierownika Pracowni Biochemii Ewolucyjnej Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego (UG) i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego (UMG), ktory odbył się w ramach inicjatywy seminaryjnej „Nowe Horyzonty Przyrodnicze” Zarządu Głównego Towarzystwa.

 WYKŁAD KOLEJNEGO REFERENTA PROGRAMU „NOWE HORYZONTY PRZYRODNICZE” W ODDZIALE POZNAŃSKIM
Z przyjemnością informujemy, że 9 grudnia na nadzwyczajnym zebraniu członków Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Biochemicznego na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w ramach inicjatywy seminaryjnej „Nowe Horyzonty Przyrodnicze” Zarządu Głównego Towarzystwa został wygłoszony wykład przez prof. dr hab. Jarosława Marszałka, kierownika Pracowni Biochemii Ewolucyjnej Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego (UG) i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego (UMG). Tematyka wystąpienia dotyczyła zastosowania biochemii ewolucyjnej w charakterystyce białek (szczególnie z rodziny Hsp70) uczestniczących w biogenezie centrów żelazo-siarkowych drożdży Saccharomyces cerevisiae, a także innych spokrewnionych gatunków workowców. Doskonale przygotowany wykład, bogato ilustrowany jasnymi, poglądowymi schematami nawiązywał znakomicie do idei sformułowanej przez Theodosiusa Dobzhansky'ego. Dotyczyła ona konieczności interpretacji i porządkowania zjawisk biologicznych w świetle ewolucji. Bez teorii ewolucji, o nadrzędnej roli wyjaśniającej (eksplikatywnej) w świecie nauki, wszelkie odkrycia biologiczne, w tym zwłaszcza osiągnięcia biologii molekularnej tracą swój sens i znaczenie, a zależności biochemiczne i molekularne stają się enigmatyczne. Połączenie ewolucji z biochemią jest zatem bardzo owocne. Prof. Marszałek odwołał się przy tym do analogii z zakresu nauk historycznych- jeśli zamierzamy dogłębnie poznać historię Europy, nie sposób nie odwoływać się przykładowo do historii rodzin królewskich, ich współzależności i wpływów na politykę i dyplomację.
Zebranie otworzyła Przewodnicząca Oddziału, prof. dr hab. Wiesława Jarmuszkiewicz, która przedstawiła słuchaczom sylwetkę naukową i osiągnięcia prof. Jarosława Marszałka. Prelegent ukończył studia na Uniwersytecie Gdańskim, stopień doktora otrzymał na Uniwersytecie Medycznym w Gdańsku. Współpracował z prof. Maciejem Żyliczem. Odbył staż w Michigan State University (w zespole prof. Kaguni). W tym okresie interesował się rolą białek opiekuńczych w replikacji DNA. Z kolei, w latach 90-tych, Prelegent nawiązał współpracę z prof. Walterem Neupertem, który dokonał przełomowych odkryć w scharakteryzowanie aparatu importu pre-białek do mitochondriów. Następnie został zatrudniony na Międzyuczelnianym Wydziale Biotechnologii UMG/UG. Obecnie współpracuje m.in. z grupą badawczą prof. Elisabeth Craig z Uniwersytetu w Wisconsin.
Na początku swojego wykładu, prof. Marszałek opisał "cykl życiowy" białek w komórkach eukariotycznych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na biogenezę organelli i przedstawił głównych "bohaterów" wystąpienia- rodzinę białek opiekuńczych Hsp70, ich funkcjonowanie, oraz inne białka oddziałujące z Hsp70, w tym białka J oraz ich aktywności biochemiczne. Zwięźle przedstawił rolę różnorodnych centrów Fe-S w biologii mitochondriów, ich występowanie i strukturę. Biogeneza centrów żelazo-siarkowych jest bardzo złożonym procesem. Od połowy lat 90-tych poznano ponad 30 białek uczestniczących w tym procesie, który składa się z 2 zasadniczych etapów: właściwej syntezy centrów Fe-S oraz ich przeniesienia na docelowe białka. Następnie prof. Marszałek bardzo szczegółowo opisał modularną budowę aparatu białkowego oraz genów kodujących jego składniki, które są odpowiedzialne za wyżej wymienione aktywności. Najważniejszą częścią wykładu Prelegenta było zwrócenie uwagi słuchaczy na występowanie homologicznych białek będących składnikami aparatu biogenezy centrów Fe-S w mitochondriach różnych organizmów, który wydaje się być stosunkowo plastyczny w niektórych liniach ewolucyjnych. Przedyskutował również odpowiednie zależności ewolucyjne, łączące ten proces w komórkach eukariotycznych i prokariotycznych. Po zakończeniu wystąpienia, wywiązała się żywiołowa dyskusja, dotycząca problematyki przedstawionej w wystąpieniu Prelegenta.

Opracował: dr Michał Rurek

Zdjęcie: dr Andonis Karachitos

Profesor Mieczysław Chorąży - lekarz, biochemik, biolog molekularny  w Instytucie Onkologii w Gliwicach kontynuuje realizację zainicjowanych przez siebie spotkań z nauką w Gliwicach w ramach Wszechnicy PAU. Aktualnie zaprasza na comiesięczny wykład do Muzeum w Gliwicach; tym razem gościem będzie prof. Jerzy Vetulani z Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie, który proponuje wykład pod tytułem  „Śmierć i zjawiska jej towarzyszące. Spotkanie  odbędzie się  17 grudnia b.r. (czwartek), o godz. 16.00 w Muzeum,  willa Caro, ul. Dolne Wały 8a. Wstęp  wolny.

Śmierć jest ostatnim, nieodwracalnym aktem naszego życia. Wiele fenomenów towarzyszących odejściu z tego świata związanych jest z wygasaniem funkcji naszego mózgu.

Wykład Profesora wyjaśni jak te zjawiska widzi uczony, posiadający wielką wiedzę o biologii i funkcjach mózgu.

Profesor Janusz M. Bujnicki w gronie naukowych doradców Komisji Europejskiej.

Profesor Janusz M. Bujnicki z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie został wybrany do grona naukowych doradców Komisji Europejskiej – High Level Group w ramach mechanizmu doradztwa naukowego Komisji Europejskiej SAM (Scientific Advice Mechanism).

W maju br., po spotkaniu przewodniczącego Komisji Europejskiej J.C. Junckera i komisarza C. Moedasa z laureatami nagrody Nobla, komisarz ogłosił zamiar uruchomienia mechanizmu doradztwa naukowego Komisji Europejskiej SAM. W zamierzeniu, najważniejszym elementem nowego instrumentu, miało być grono siedmiu doradców. Ich prace wspierane mają być ekspertyzami sześciu europejskich organizacji naukowych, których konsorcjum wygrało konkurs w ramach programu H2020.

10 listopada b.r. Carlos Moedas - komisarz do spraw badań, nauki i innowacji - ogłosił skład grupy doradców HLG, obok prof. J. M. Bujnickiego w tym gronie znaleźli się: prof. Pearl Dykstra - Erasmus University w Rotterdamie, prof. Elvira Fortunato – NOVA University w Lizbonie, Rolf-Dieter Heuer - dyrektor generalny CERN, Julia Slingo - Chief Scientist, Met Office w Exeter, Cédric Villani dyrektor Henri Poincaré Institute w Paryżu, Henrik C. Wegener - wiceprezes zarządu, akademicki dyrektor generalny i rektor, Technical University of Denmark.

Trudno nie zgodzić się ze słowami prof. Jerzego Duszyńskiego, prezesa Polskiej Akademii Nauk, iż obecność Polaka w gronie doradców KE jest sukcesem prof. Bujnickiego i Akademii Młodych Uczonych PAN, która wysunęła jego kandydaturę. Wybór młodego naukwca jest też wyraźnym sygnałem, że Polska jest poważnym uczestnikiem życia naukowego Europy, bogatym w młode talenty. Prof. Janusz Bujnicki jest w gronie doradców najmłodszą osobą.

Janusz M. Bujnicki jest profesorem nauk biologicznych i szefem grupy badawczej w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie i na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest absolwentem Wydziału Biologii UW. Stopnie-magistra uzyskał w 1998, doktora w 2001, doktora habilitowanego w 2005, a tytuł profesura w 2009 roku. W badania łączy bioinformatykę, biologię strukturalną i biologię syntetyczną. Jego Osiągnięciami Profesora jest opracowanie metod komputerowych służących do modelowania struktur przestrzennych białek i RNA, odkrycie i scharakteryzowanie nowych enzymów biorących udział w metabolizmie RNA oraz projektowanie i tworzenie białek o nowych właściwościach.

Prof. Janusz Bujnicki jest członkiem Polskiego Towarzystwa Biochemicznego; 8 października b.r. podczas Gali Polskiego Towarzystwa Biochemicznego odebrał nagrodę im. prof. Jakuba Karola Parnasa przyznawaną w Konkursie PTBioch. za najlepszą pracę doświadczalną z zakresu biochemii lub biologii molekularnej wykonaną całkowicie w pracowni na terenie Polski.